Muziek als medicijn? [Dutch]

Wie zou het niet graag aangetoond zien: simpelweg naar klassieke muziek luisteren om vervolgens een slimmer, gelukkiger of zelfs een gezonder mens te worden. Zou dat niet prachtig zijn?

Hans Jeekel, emeritus hoogleraar chirurgie aan de Erasmus Universiteit en een van de auteurs van een rapport dat recentelijk door ZonMw (een stichting die advies geeft over gezondheidsonderzoek en zorginnovatie) werd uitgebracht, verwijst expliciet naar dit idee.

In het rapport, met de titel Ontwikkeling en implementatie van evidence-based complementaire zorg, wordt gerefereerd aan het ‘Mozart-effect’ als een belangrijke motivatie voor "mind-body benaderingen zoals muziektherapie". Naast homeopathie en yoga zou muziek —en dan met name klassieke muziek— een alternatief kunnen bieden op de reguliere medische zorg; een helder en wervend idee (zie tevens Parool, Volkskrant, etc).

Wat homeopathie betreft kunnen we natuurlijk duidelijk zijn: uitvoerig geschud water drinken kan geen kwaad. Hetzelfde geldt voor yoga, zoals voor de meeste lichaamsbeweging: veel en regelmatig bewegen is goed voor van alles, inclusief ons brein.

En voor muziek? Natuurlijk: als je blij, ontspannen, extra geconcentreerd, of juist afgeleid wordt door je lievelingsmuziek (met name zinvol tijdens een operatie of tandartsbezoek): des te beter. Maar er is natuurlijk  een verschil tussen 'muziek als medicijn' of 'muziek als therapie'.

Jeekel claimt dat “patiënten die tijdens een operatie onder narcose naar klassieke muziek luisteren na afloop sneller herstellen en minder pijnbehandeling nodig hebben." *

Ik kan echter het onderzoek waarop deze observatie is gebaseerd niet traceren (maar dat kan aan mij of de zoeksystemen van de UvA liggen; zie voor een recente systematische review: Hole et al., 2015). Het zou me echter verbazen als alleen klassieke muziek dit voorrecht beschoren is. Daarnaast is het gerapporteerde effect van muziek onder narcose opmerkelijk. Dat muziek een effect kan hebben zonder dat we daar aandacht voor hebben is meerdere malen aangetoond (denk aan het effectieve gebruik van muziek in winkels en supermarkten), maar onder narcose?

In enkele meta-studies is inmiddels aanemelijk gemaakt dat muziek een gunstige invloed kan hebben op het herstel van patiënten (e.g., Sarkamo et al., 2008). Maar let wel, deze patiënten luisterden naar hun favoriete muziek. En dat is in deze wereld niet altijd klassieke muziek. Er is meer mooie, en in die zin belangrijke muziek op deze wereld. En ten tweede, het blijft onduidelijk wat de reden is waarom muziek dit zo goed kan. Is het de stemming of het stressniveau dat muziek zo goed kan beïnvloeden dat hiervan de oorzaak is? Of is het de invloed die muziek op het reactiveren van het geheugen kan hebben? Of zijn het andere hersennetwerken of lichaamsfuncties die het effect en herstel beïnvloeden? We weten het niet. Genoeg reden, lijkt me, om het een keer echt uit te zoeken.

*Update 16 september 2015: Jeekel nuanceert zijn uitspraak op navraag als: "De effecten van muziek zijn wel gevonden in een aantal studies, maar niet wetenschappelijk aangetoond." Toch blijft op allerlei fora deze claim gepropageerd worden.

Update 21 juni 2016: Jeekel in een recente uitzending van RTL Late Night: 'muziek tijdens narcose heeft een positief effect op herstel' en 'Mozart is beter dan Hardrock'. Er is echter nog steeds geen publicatie, 'Het onderzoek loopt nog'.



Update 21 augustus 2016: Kühlmann et al. (2016) – een van de eerste publicaties van de Rotterdamse onderzoeksgroep – concludeert: "[Our study] failed to establish a cause-effect relationship between music interventions and blood pressure reduction." Dus bewijs in de tegensgestelde richting.

Update 14 december 2016: Jeekel concludeert vandaag in een presentatie in Rotterdam (en in diverse media, e.g. Volkskrant): "Het bewijs is geleverd" (zie Erasmus MC). Het zou zo mooi zijn, maar e.e.a. is niet te controleren: er is nog steeds geen publicatie.  

N.B. Daarom een poll: wanneer kan of mag je als wetenschapper iets als 'onomstotelijk bewijs' presenteren?

Update 1 maart 2018: De publicatie verscheen uiteindelijk als Kühlmann et al., (2018) met de vermelding in de discussie dat 'a risk of bias in the including studies was moderate to high' en de observatie dat 'a placebo effect is beneficial'. Bewijs geleverd? Dacht het niet. (cf. Volkskrant.)


Sarkamo, T., Tervaniemi, M., Laitinen, S., Forsblom, A., Soinila, S., Mikkonen, M., Autti, T., Silvennoinen, H., Erkkila, J., Laine, M., Peretz, I., & Hietanen, M. (2008). Music listening enhances cognitive recovery and mood after middle cerebral artery stroke Brain, 131 (3), 866-876 DOI: 10.1093/brain/awn013

Garza-Villarreal, E. A., Pando, V., Vuust, P., & Parsons, C. (2017). Music-induced analgesia in chronic pain conditions: a systematic review and meta-analysis. DOI: 10.1101/105148

Hole, J., Hirsch, M., Ball, E., & Meads, C. (2015). Music as an aid for postoperative recovery in adults: a systematic review and meta-analysis The Lancet DOI: 10.1016/S0140-6736(15)60169-6
 
Kühlmann, A. Y. R., Etnel, J. R. G., Roos-Hesselink, J. W., Jeekel, J., Bogers, A. J. J. C., & Takkenberg, J. J. M. (2016). Systematic review and meta-analysis of music interventions in hypertension treatment: a quest for answers. BMC Cardiovascular Disorders, 16:69 DOI: 10.1186/s12872-016-0244-0

Kühlmann, A. Y. R., De Rooij, A., Kroese, L. F., Van Dijk, M., Hunink, M. G. M., & Jeekel, J. (2018) Meta-analysis evaluating music interventions for anxiety and pain in surgery. doi: http://doi.org/10.1002/bjs.10853