Hoe universeel is muziek? [Dutch]

Een schommelende, geruststellende cadans is typerend voor slaapliedjes.

[Bron: De Volkskrant; auteur Renske Marseille]

Hoewel muziek altijd al wordt beschouwd als ‘een universele taal’ die iedereen ‘spreekt’, was het lang onduidelijk of er daadwerkelijk algemeenheden in muziek te ontdekken zijn. Een groep Amerikaanse onderzoekers analyseerde meer dan een eeuw aan antropologisch en etnomusicologisch onderzoek – een tak van de musicologie die vooral muziek in haar culturele context bestudeert. Daarnaast verzamelden ze audio-opnamen van dans-, liefdes- en slaapliedjes als ook ‘helende’ liedjes uit 315 culturen. Geen bekende nummers uit de hitlijsten, maar liedjes met zang uit (voornamelijk) kleinschalige samenlevingen. Vervolgens legden ze de nummers langs een meetlat van eigenschappen zoals accent, maatsoort, intervallen (toonsafstanden) en functie van de liedjes. Zo konden ze de nummers omzetten naar data en ze met elkaar vergelijken. Daarnaast vroegen ze maar liefst 29.357 mensen uit verschillende landen, zowel muziekexperts als leken, te beoordelen in welke van de vier categorieën de muziekbestanden hoorden. 

‘Nu blijkt dat er meer overeenkomsten dan verschillen bestaan tussen muziek uit allerlei culturen’, zegt Henkjan Honing, hoogleraar muziekcognitie aan de Universiteit van Amsterdam – niet bij de studie betrokken. ‘Blijkbaar hoef je de cultuur en muziek niet te kennen om toch te kunnen zeggen waarvoor de muziek wordt gebruikt.’ Als voorbeeld noemt hij Slaap, kindje slaap. ‘Dat wordt getypeerd door twee niveaus van accenten. Je voelt zowel een tweedelige als een driedelige maat. Daardoor ontstaat een soort schommelende, geruststellende cadans die typerend is voor slaapliedjes over de hele wereld.

Dat we die overeenkomsten herkennen in bijvoorbeeld slaapliedjes in alle culturen, komt volgens Honing door een ‘biologische aanleg’ voor muziek in de hersenen van de mens. Die zorgen ervoor dat mensen muziek op dezelfde manier produceren en beleven. ‘Dat is natuurlijk wel een beetje in tegenspraak met het wijdverspreide idee dat culturen juist uniek zijn, maar blijkbaar is de biologische aanleg voor muziek in mensen dermate vergelijkbaar dat de muziek daardoor ook uit dezelfde patronen bestaat’, aldus Honing.

Hoewel hoogleraar Honing zeer te spreken is over de nieuwe studie, plaatst hij ook een kanttekening: ‘De wetenschappers claimen dat tonaliteit waarschijnlijk óók universeel is, maar daar ben ik niet zo zeker van.’ De term ‘tonaliteit’ wordt in deze studie gebruikt voor het idee dat bepaalde tonen een centrale functie hebben en dat daaraan ook een bepaald verwachtingspatroon van de luisteraar is gekoppeld, bijvoorbeeld wanneer de laatste toon van het liedje klinkt. ‘Of het duiden van tonaliteit in muziek aangeleerd of biologisch bepaald is, blijft ook na deze analyses onduidelijk.’

Zie tevens Hendrik Spiering in het NRC en een eerdere blog.

Mehr, S. A., Singh, M., Knox, D., Ketter, D. M., Pickens-Jones, D., Atwood, S., … Glowacki, L. (2019). Universality and diversity in human song. Science, 366 (21 November 2019), 1–17. https://science.sciencemag.org/cgi/doi/10.1126/science.aax0868